Najciekawsze miejsca w Poznaniu związane z II wojną światową – historia ukryta w przestrzeni miasta

Poznań, jedno z najstarszych i najważniejszych miast Polski, nie tylko szczyci się średniowiecznym dziedzictwem i renesansową architekturą, ale również nosi na sobie bolesne piętno historii XX wieku. II wojna światowa pozostawiła tu głębokie ślady – nie tylko w zbiorowej pamięci mieszkańców, ale także w murach, fortach, ulicach i pomnikach. W przestrzeni miasta, pośród codziennego zgiełku, kryją się miejsca, które były świadkami cierpienia, odwagi i dramatycznych wydarzeń.

Fort VII – niemiecki obóz koncentracyjny w sercu Poznania

Wśród licznych miejsc pamięci na terenie Poznania szczególne miejsce zajmuje Fort VII, znany również jako Konzentrationslager Posen. To właśnie tutaj, już w październiku 1939 roku, Niemcy utworzyli pierwszy w okupowanej Polsce obóz koncentracyjny. Obiekt, zlokalizowany w zachodniej części miasta, pierwotnie stanowił część XIX-wiecznego systemu pruskich fortyfikacji. W czasie wojny zamieniono go w miejsce kaźni i eksterminacji polskiej inteligencji, duchowieństwa oraz działaczy niepodległościowych.

Warunki panujące w forcie były nieludzkie: zimno, wilgoć, głód i brutalne przesłuchania. Stosowano tu zarówno egzekucje zbiorowe, jak i eksperymenty pseudomedyczne. Szacuje się, że przez Fort VII przeszło kilkanaście tysięcy osób, z których znaczna część zginęła. W 1944 roku Niemcy rozpoczęli likwidację śladów swojej działalności, jednak wiele reliktów przetrwało. Dziś w forcie mieści się Muzeum Martyrologii Wielkopolan, które w przemyślany i poruszający sposób dokumentuje tragedię, jaka rozegrała się za murami tej ponurej budowli.

Cytadela – pomnik pamięci i świadectwo militarnej przeszłości

Poznańska Cytadela, największy park miejski w stolicy Wielkopolski, to nie tylko zielona oaza w centrum miasta, ale także monumentalna pamiątka po licznych konfliktach zbrojnych, które odcisnęły piętno na tej ziemi. W czasie II wojny światowej obiekt ten – pierwotnie forteca zbudowana przez Prusaków w XIX wieku – stanowił ważny punkt strategiczny dla niemieckiego Wehrmachtu. To właśnie tutaj, w 1945 roku, miały miejsce zaciekłe walki pomiędzy Niemcami a Armią Czerwoną, które zakończyły się zdobyciem miasta przez siły radzieckie.

Cytadela to przestrzeń o wielowarstwowej historii:

• znajduje się tu Cmentarz Bohaterów Radzieckich – miejsce pochówku ponad 5 tysięcy żołnierzy Armii Czerwonej poległych w bitwie o Poznań,

• Cmentarz Wspólnoty Brytyjskiej upamiętnia alianckich jeńców wojennych,

• monumentalny Pomnik Bohaterów, wzniesiony w stylu socrealistycznym, przez lata dominował symbolicznie nad krajobrazem miasta,

• w dawnych umocnieniach funkcjonuje obecnie Muzeum Uzbrojenia oraz Muzeum Armii „Poznań”.

Cytadela pozostaje jednym z najważniejszych miejsc pamięci w Poznaniu. Jej militarna przeszłość splata się z aktualną funkcją rekreacyjną, tworząc przestrzeń, w której spacer obok działa przeciwlotniczego czy barykady z worków z piaskiem staje się lekcją historii.

Ukryte bunkry i schrony przeciwlotnicze – podziemna twarz wojny

Choć większość turystów odwiedzających Poznań koncentruje się na jego historycznym centrum, pod powierzchnią miasta kryje się cała sieć zapomnianych lub ukrytych struktur związanych z okresem II wojny światowej. Bunkry, schrony i podziemne korytarze powstawały z myślą o obronie ludności cywilnej, administracji oraz niemieckich władz okupacyjnych przed nalotami alianckimi.

System schronów był rozbudowywany głównie w latach 1943–1944, kiedy realna groźba bombardowań nadciągała od zachodu. Do dziś zachowało się wiele takich obiektów, z których część można zwiedzać:

• Schron pod Parkiem Wilsona, dawniej zaprojektowany jako luksusowy obiekt dla wyższych urzędników III Rzeszy, dziś udostępniony jest dla zwiedzających w ramach specjalnych tras historycznych.

• Bunkier w rejonie ul. Kościuszki, niepozorny betonowy gmach skrywający złożony układ pomieszczeń i kanałów wentylacyjnych, był elementem sieci zabezpieczeń dla niemieckich jednostek wojskowych.

• W rejonie Dębca i Świerczewa znaleźć można liczne schrony przeciwlotnicze dla ludności cywilnej, często zamurowane, ale rozpoznawalne przez charakterystyczne betonowe nadbudówki lub wywietrzniki.

• Część bunkrów, takich jak te przy ul. Polska, pełniła funkcję centrów dowodzenia, a nawet mikro-elektrowni zapewniających niezależność energetyczną.

Choć wiele z tych struktur pozostaje zamkniętych i niedostępnych, ich obecność w miejskim krajobrazie wciąż przypomina o strachu, który towarzyszył mieszkańcom w trakcie nalotów, i o tym, jak głęboko wojenna infrastruktura wpisała się w urbanistyczną tkankę Poznania.

Pomniki, tablice i zapomniane miejsca – ślady okupacji w miejskim krajobrazie

Wielu przechodniów, mieszkańców i turystów nie zdaje sobie sprawy, jak liczne i rozproszone są w Poznaniu miejsca pamięci związane z okupacją niemiecką i walką o niepodległość. Są to skromne tablice, niewielkie pomniki, czasem pojedyncze głazy z wyrytym napisem – wszystkie pełniące ważną rolę w zachowywaniu pamięci zbiorowej.

Do najbardziej symbolicznych należą:

• Pomnik Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej przy ul. Wieniawskiego – upamiętniający działalność konspiracyjną w czasie okupacji.

• Tablica przy ul. Młyńskiej, która informuje o miejscu egzekucji kilkudziesięciu Polaków w pierwszych dniach okupacji – przykład terroru zaprowadzanego przez Selbstschutz i Gestapo.

• Kamień pamięci przy ul. Rolnej – upamiętniający zamordowanych w masowych egzekucjach mieszkańców Wildy i Dębca.

• Upamiętnienie wysiedlonych Wielkopolan na Dworcu Głównym, które przypomina o brutalnych deportacjach do Generalnego Gubernatorstwa i obozów pracy.

• Niewielkie krzyże i kapliczki, rozsiane po podwórkach i placach, często stawiane przez rodziny ofiar, zachowują mikrohistorię dramatów, które rozgrywały się w cieniu wielkiej polityki.

Wspomniane miejsca nie znajdują się zazwyczaj w przewodnikach turystycznych. Wymagają uważności, wrażliwości i lokalnej wiedzy. Właśnie one stanowią o tym, jak Poznań – mimo nowoczesności – nie odcina się od przeszłości i pielęgnuje pamięć o tych, którzy w czasie II wojny światowej stawiali opór lub padli ofiarą brutalnego systemu okupacyjnego.

Chcesz ekonomicznego i schludnego apartamentu w Poznaniu? Zobacz: https://apartamentybrowarpoznan.pl/luksusowe-apartamenty-poznan-wynajem/